‘Het Vonkje’ is de naam van een nieuw project waarmee stichting Piëzo, samen met partijen, de eenzaamheid onder ouderen in de wijken Meerzicht, Palenstein en Oosterheem gaat bestrijden. ‘Het Vonkje’ moet zestigplussers met dagarrangementen uit hun isolement halen. Het project is met een kick-off bijeenkomst in PiëzoCentrum Palenstein aan het Rakkersveld van start gegaan. “Eenzaamheid is een gevoel dat je aan niemand kunt zien”, aldus Theo van Tilburg hoogleraar Sociologie en Sociale Gerontologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam tijdens de bijeenkomst.
Het idee achter Het Vonkje is om een thuiskamer in de drie wijken te vormen waar ouderen die veel alleen zijn terecht kunnen. Ze kunnen daar deelnemen aan activiteiten, samen met anderen iets ondernemen maar bovenal een echt gesprek voeren. De kiem voor Het Vonkje is gelegd in het project Lang Zal Meerzicht Leven. Een groot aantal ouderen waarvan bekend was dat ze de regie op het leven kwijt aan het raken waren, zijn via Palet Welzijn, wijkverpleegkundigen en praktijkondersteuners van huisartsen gevraagd aan een proefproject deel te nemen. “Daarbij ging het er vooral om deze mensen weer onder de mensen te brengen”, vertelt Mirjam Bijnen, directeur van stichting Piezo over het ontstaan van Het Vonkje. Met haar verhaal opent zij de kick-off bijeenkomst waar vertegenwoordigers van tal van (zorg- en welzijns)organisaties op af zijn gekomen.
Het project waarvan de ontwikkelingen door Palet Welzijn op de voet worden gevolgd blijkt een succes. “De ouderen vinden het leuk om mee te doen en worden er blij en gelukkig van.” Om het project Het Vonkje een bredere basis te geven vraagt Piëzo subsidie aan bij het Fonds Nuts Ohra. “Dat fonds is er vooral voor projecten die zich richten op behoud van regie. En wij hebben in wijken locaties dus waarom benutten we die niet.” De subsidieaanvraag van Piëzo is één van de 45 indieners maar wordt wel samen met tien anderen door het fonds gehonoreerd. ‘Het Vonkje’ kan daarom deze middag officieel worden ontstoken.
Kijken met ons hart
Voordat Theo van Tilburg als hoofdgast het thema eenzaamheid wetenschappelijk mag belichten krijgt eerst Eileen Zaat de vloer. Zij heeft het eerste Vonkje in Meerzicht opgezet en begeleidt wekelijks een groep ouderen. “Zien we elkaar met de ogen of kijken we met ons hart?”, houdt Eileen de aanwezigen voor. In haar visie heeft ieder mens een vonkje in zich. “Alleen is dat bij de één nog slechts een waakvlammetje waar het bij de ander een uitslaande brand is. We zorgen er met de wekelijkse bijeenkomsten voor dat we het vonkje wel laten branden.” Zij heeft een aantal deelnemers meegenomen die om de beurt aangeven wat Het Vonkje voor hen betekent. Zo geeft Riet (83) aan dat Het Vonkje haar afleiding geeft. Connie (90): “Ik heb een zwaar invalide man gehad. Hij is overleden maar ik geniet volop van wat mij allemaal wordt aangeboden.” Neeltje (88) laat de zaal een brok in de keel wegslikken als ze vertelt dat vier jaar geleden haar enige zoon is overleden. “Ik heb het er nog steeds moeilijk mee maar probeer toch ondanks alles van het leven te genieten.”
Onderzoek
“Je kunt je tussen honderd mensen enorm eenzaam voelen”, zegt de 66-jarige Seija. En daarmee slaat zij volgens Theo van Tilburg de spijker op z’n kop. Van Tilburg en zijn team doet al ruim 27 jaar onderzoek naar eenzaamheid. “En één ding weten we inmiddels zeker en dat is dat we aan de buitenkant niet kunnen zien of iemand eenzaam is.” Uit cijfers blijkt dat ongeveer één op de vier 65 plussers eenzaam is. “Maar wat is eenzaam?”, vraagt Van Tilburg aan de aanwezigen. “Dat is heel subjectief maar in de kern komt het erop neer dat men sociale relaties mist. Men heeft geen partner meer en moet intimiteit en een vertrouwenspersoon missen. Men is ook eenzaam wanneer je het gevoel hebt nergens meer bij te horen, de aansluiting te missen. ” De oorzaken van eenzaamheid zijn volgens de hoogleraar talloos. “Zoals gezegd men raakt de partner kwijt, ziet mensen om zich heen wegvallen, buren verhuizen, er komen minder mensen over de vloer, men krijgt fysieke klachten en raakt daardoor het gevoel van regie op het leven kwijt.” Van Tilburg laat een staatje zien waaruit blijkt dat naar mate de leeftijd vordert de eenzaamheid toeneemt. “Vanaf zeventig jaar slaat de ouderdom toe en neemt ook de eenzaamheid toe. Totdat men naar een verpleeghuis gaat want dan zien we de eenzaamheid weer iets afnemen. En dat heeft alles te maken met het feit dat men zich dan meer geborgen voelt.”
Lichte daling
Volgens Van Tilburg laten zijn cijfers wel een hele lichte daling van eenzaamheid zien. Dat heeft in zijn ogen niet zo zeer te maken met de aandacht die er voor het onderwerp is maar meer omdat veel ouderen een groter netwerk hebben dan in het verleden. “En dat heeft weer te maken met het hogere opleidingsniveau van de nieuwe ouderen.” Overigens haast Van Tilburg zich er aan toe te voegen dat het eenzaamheidsprobleem nog lang niet is opgelost. “Want dat we als maatschappij een probleem hebben blijkt wel uit alle cijfers. Wat ons onderzoek ook laat zien is dat er heel veel activiteiten op touw worden gezet. Maar met een buurtbarbecue of een bingo los je het probleem niet op. Het zijn goede activiteiten en moeten ook zeker worden voortgezet maar daarmee ga je bij ouderen nog niet diep genoeg. Als ze al naar een buurtbarbecue gaan zullen zich daardoor niet minder eenzaam voelen. Dat gevoel neemt pas af als er gesprekken zijn met lotgenoten en er weer een vertrouwensband gaat ontstaan.”
De diepte in
Wat dit laatste betreft sluit ‘Het Vonkje’ in zijn ogen hier dan ook goed op aan. Dat vindt ook Jacqueline Gravestijn van Perron 1 in Oosterheem. “Wij hebben een ouderengroep waarmee we spelletjes doen en gezamenlijk eten, maar dit gaat natuurlijk wel meer de diepte in.” Tijdens de kick-off vragen wel verschillende aanwezigen zich af hoe deze ouderen te bereiken? “In eerste instantie zijn huisartsen en wijkverpleegkundigen degenen die eenzaamheid kunnen signaleren en mensen naar Het Vonkje kunnen verwijzen”, zegt Mirjam van Bijnen. Eén van de aanwezigen merkt op dat iedereen zo’n signaleringsfunctie heeft. “Als ik iemand spreek en die zegt dat het goed met hem of haar gaat dan vraag ik altijd ‘hoe gaat het nu écht met je?’” Dat vindt Eileen Zaat ook: “Men moet elkaar echt proberen te zien en contact maken. Als men eenmaal een keer naar Het Vonkje is geweest dan is de eerste stap gezet en is de tweede stap een stuk gemakkelijker.”
Tijdens zo’n eerste gesprek wordt er een intake gehouden. “We gaan dan samen een vragenlijst invullen waarbij we echt gaan kijken wat iemand wil. Hoe kan iemand actief meedraaien. Daarbij staat de eigen regie heel centraal.”
Wetenschappelijke bewijsvoering
Ingeborg Ter Laak, wethouder voor onder andere zorg en welzijn is ook aanwezig op de kick-off. “Wat Theo van Tilburg naar voren bracht weten we op zich natuurlijk wel, maar ik vond het wel fijn om de wetenschappelijke bewijsvoering daarvoor uit zijn mond te horen”, zegt zij na afloop. “We doen in Zoetermeer al heel veel op het gebied van bestrijding van eenzaamheid maar verdieping is zo blijkt, noodzakelijk.” Ook Mirjam van Bijnen kijkt terug op een goed verlopen kick-off. “De zaal zat vol organisaties die straks bij Het Vonkje een rol kunnen gaan spelen. Het is belangrijk dat ook zij bekendheid aan het project geven.”
In Palenstein komen nu twee dagen per week ouderen samen. Ze praten met elkaar en maken een lunch en avondeten. “Maar zoals vanmiddag al is gezegd eenzaamheid los je niet met alleen maar leuke dingen doen”, zegt Van Bijnen. Ans knikt. Zij is 88 jaar en deelnemer van Het Vonkje in Meerzicht. Aan het begin van de middag was zij een van de dames die de aanwezigen vertelde waarom ze dat doet: “Ik wil het laatste stukje van mijn leven zinnig doorbrengen.” Nu voegt ze er aan toe: “vooral te genieten van de fijne gesprekken. Daarnaast ben ik bijna iedere dag wel ergens mee bezig ik verveel me totaal niet.”
Sfeermakers
Om het project in de wijken Meerzicht, Oosterheem en Palenstein verder uit te rollen is Piëzo op zoek naar zogenoemde sfeermakers. De vrijwilligers die Piëzo zoekt hebben het liefst vanuit de zorg- en welzijnssfeer ervaring in contact en werken met ouderen. Mensen die hun kennis niet verloren willen laten gaan. Bent u geïnteresseerd om als Sfeermaker aan de slag te gaan, of wilt u meer informatie? U kunt contact opnemen met Anouk Logtenberg via e-mail anouk@stichtingpiezo.nl of bel 06-40537674.
Fotograaf: Fotoflex.nl